Wat leeft er zoal op de Waddenzeebodem? Daar is nog maar weinig over bekend, maar druk is het er zeker. Bij Quirin Smeele, trekker van het IKW-project Waddenmozaïek, vielen onlangs de schellen van de ogen. “Er is een grote variëteit in het onderwaterleven in de Waddenzee. We hebben nu al zo’n 160 soorten gevonden en verwachten nog veel meer te ontdekken.”

Verreweg het grootste deel van de Waddenzee ligt permanent onder water. Over wat er onder het wateroppervlak gebeurt, is nog maar weinig bekend. Waddenmozaïek gaat die nu nog geheime wereld op de kaart zetten. “Het project telt eigenlijk twee pijlers”, vertelt Quirin Smeele, werkzaam bij Natuurmonumenten. “We willen allereerst de biodiversiteit van het ondergedoken wad in beeld brengen. Niet alleen qua soorten, maar ook qua leefgebieden. Daarnaast testen we een aantal nieuwe beheermaatregelen. Blijken ze te werken, dan kijken we vervolgens waar je ze het beste kunt inzetten. Dit hangt deels af van de resultaten van ons soortenonderzoek.”

Eerste metingen
Bij de start van Waddenmozaïek, nu twee jaar geleden, was er nog maar weinig bekend over de biodiversiteit van de Waddenzee. Dat is anders dan in het Markermeer. Daarvan is al langer bekend dat de bodem een armzalige akker is. Dat is de directe aanleiding geweest van de aanleg van Marker Wadden, een eilandenarchipel in wording voor de kust van Flevoland. De kans bestond dat ook de bodem van de Waddenzee dun bezaaid zou zijn met leven.

Tot grote opluchting van Smeele blijkt dit niet het geval te zijn. “Alleen al uit ons eerste onderzoek blijkt dat er veel meer soorten voorkomen dan we überhaupt verwacht hadden. De onderwaterwereld leeft. We hebben inmiddels maar liefst zo’n 160 soorten gevonden die zich thuis voelen op de Waddenzeebodem. Dat zijn er veel en veel meer dan er op de wadplaten voorkomen. Op basis van onze eerste metingen schatten we in dat het om ruim 200 soorten gaat. Ook in slib en in grofzand is de onderwaternatuur enorm gevarieerd.” Bijzonder is bovendien dat het geen eenheidsworst betreft. “Uit onze experimenten blijkt dat zelfs op korte afstanden de leefomstandigheden heel verschillend kunnen zijn.”

Kratten
De eerste successen smaken naar meer. Daar gaat het project voor zorgen. Zo vinden er momenteel proeven plaats met bepaalde soorten harde structuur. “Dan moet je denken aan kiemhout en graniet. Daarnaast experimenteren we met samengeperste brokken slib uit de Eems. We laten dit materiaal in speciaal daarvoor gemaakte kratten op de waterbodem zakken. Inmiddels zijn al zestig kratten uitgezet. Jaarlijks worden er een paar omhoog gehaald en vervolgens in laboratoria helemaal ontleed. Een leuke recente vondst is die van zee-egels.”

Zeegras
Een ander projectonderdeel gaat over het terugkrijgen van zeegras, een essentieel onderdeel van de natuur in kustgebieden en dus in de Waddenzee. Daarvoor is eerst gekeken naar de meest kansrijke plekken hiervoor onder water. “We hebben twaalf locaties in beeld, vooral in de westelijke Waddenzee. Op negen hiervan is inmiddels meetapparatuur neergezet. Die metingen worden nu geanalyseerd en hier gaan we binnenkort daadwerkelijk werken met zeegras. Zaaien lukt alleen niet onder water, dus willen we scheuten planten. Dat is een methode die in Denemarken al met succes is toegepast.”

Niets doen
Een opmerkelijk ander onderdeel van het project is niets doen. In de ogen van Smeele is dit zelfs het meest spannende element van Waddenmozaïek. “We willen te weten komen hoe gebieden zich ontwikkelen die je geheel vrijlaat van verstoring.” Bijzonder is de manier waarop het projectteam dit onderdeel oppakt, namelijk door bewust zelf te verstoren. “Daar zijn we nu een experiment voor aan het opzetten. Dit betekent dat we eerst bepaalde vormen van verstoring gaan toepassen. Vervolgens meten wat het effect hiervan. Dit experiment vindt plaats in zogenaamd VISWAD-gebied. Dat zijn gebieden waarvan is afgesproken, dat garnalenvissers er niet meer vissen. In combinatie met de uitkomsten van de andere projectonderdelen hopen we dan iets te kunnen zeggen over het belang van bijvoorbeeld het instellen van visserijvrije zones.”

Natuurverbetering
Terugkijkend op wat inmiddels in gang is gezet, toont Smeele zich ronduit tevreden. “Er is in vrij korte tijd een enorme hoeveelheid werk verzet. Zo zijn er al circa 1400 monsters verzameld en gezeefd om in laboratoria te onderzoeken. Veel mensen zijn met dit project bezig en dat is eigenlijk toch vooral de verdienste van de financiering via het Waddenfonds en de provincies. Ik hoop dat Waddenmozaïek ons zoveel kennis oplevert dat we echt een grote slag kunnen maken met het verbeteren van de natuur en de Waddenzee.”

Meer weten over Waddenmozaïek? Neem dan een kijkje op de website van het programma: www.waddenmozaiek.nl. Verder staat er op de website van Omroep Fryslân een korte reportage over Waddenmozaïek.