De Waddenkust staat onder druk. Zeespiegelstijging, hogere temperaturen en extremer weer zorgen ervoor dat we de kust anders moeten inrichten. Waterveiligheid, leefbaarheid, biodiversiteit en bereikbaarheid zijn belangrijke thema’s. Het programma Eems-Dollard 2050 (ED 2050) in de provincie Groningen bekijkt die thema’s in samenhang. Veel van de projecten binnen dit programma zijn mede mogelijk gemaakt met een financiële bijdrage uit het IKW-Waddenfonds.

In de afgelopen zes jaar zijn verschillende pilots en projecten uitgevoerd die een schat aan informatie hebben opgeleverd. Denk aan de Brede Groene Dijk, Marconi, Dubbele Dijk en de Pilot Ophogen landbouwgronden. Zo is er succesvol geëxperimenteerd met het toepassen van slib en klei uit de Dollard. Is er een kwelderlandschap voor de kust aangelegd bij Delfzijl, is er ervaring opgedaan met het binnendijks kweken van schaal- en schelpdieren en het verbouwen van zilte en/of zouttolerante gewassen. Daarnaast zijn de omstandigheden verbeterd voor vogels om te broeden en rond te trekken, zijn recreatie en natuur in balans met elkaar ontwikkeld en krijgen vissen de ruimte om heen en weer te zwemmen tussen zoet en zout.

Kustontwikkeling Eemszijlen
Omgevingsmanager Peter van Dijken: “Ook het project Kustontwikkeling Eemszijlen is onderdeel van het programma ED 2050 en krijgt een bijdrage uit het IKW-Waddenfonds. De verkenning richt zich op de laagste polder vlak achter de dijk. De Groote Polder bij Borgsweer en Termunterzijl is 40 ha groot en ligt voor de helft meer dan 2 meter onder NAP. Het is een prachtig gebied, maar het is niet berekend op de toekomst waarin de zeespiegel verder stijgt en het land verder daalt.”

Vier doelen
Het project Eemszijlen verkent vier doelen in samenhang: Het creëren van een meegroeiende kust vanuit het oogpunt van zeespiegelstijging (waterveiligheid), het realiseren van een zoet-zout overgangszone en het verbeteren van de natuurwaarden, het blijvend inzetten op het goed kunnen afvoeren van water (droge voeten) én inzetten op voldoende zoetwaterbeschikbaarheid.

Het waterschap onderzoekt welke opgave er voor de waterafvoer op termijn ontstaat, dit vanwege de klimaatverandering en de zeespiegelrijzing. Daarnaast heeft de gemeente de langgekoesterde wens om de huidige spuisluis om te bouwen tot een recreatiesluis. Binnen Eemszijlen wordt nu gekeken hoe het overtollige water in de toekomst het beste afgevoerd kan worden.

Een nieuwe impuls voor leefbaarheid
Door de doelen in samenhang te realiseren krijgt de leefbaarheid voor de komende decennia een impuls. Van Dijken: “Om dit project succesvol op te zetten en uit te voeren werken we intensief samen. Groninger Landschap, waterschap Hunze en Aa’s, Rijkwaterstaat, gemeente Eemsdelta, provincie Groningen en Groninger Seaports (GSP) zijn bij de verkenning betrokken. Daarnaast willen we heel graag dat inwoners, ondernemers en agrariërs in de omgeving bij de plannen aanhaken.” Dat laatste is erg belangrijk geeft Van Dijken aan: “Het gaat om hun woon- en leefgebied. Daar komt bij dat we nu nog de tijd hebben om het kustgebied Eemszijlen toekomstbestendig in te richten. De huidige klimaatverandering, met alle gevolgen langs de kust, dwingt ons om iets te doen met het oog op 2050 en verder.”

Verkennende fase
Het project zit nog in de verkennende fase. Daarin spelen waterveiligheid, vismigratie en zoetwaterbeschikbaarheid een grote rol. Harriët Bosman is beleidsmedewerker planvorming bij het waterschap Hunze & Aa’s en is vanuit die hoedanigheid betrokken. Bosman: “De bestaande dijk voldoet nu nog aan de veiligheidseisen. Kijken we echter naar de verwachte zeespiegelstijging rond 2100 dan moet de dijk aangepast worden.” Daarin zien de initiatiefnemers kansen in het maken van een doorbraak in de dijk. Bosman: “Het maaiveld binnendijks ligt heel laag. Hierdoor krijg je op termijn een zwakke plek in de dijk zoals die er nu ligt. Dijken zullen steeds breder moeten worden om blijvende bescherming te bieden tegen de zee. Daar komt bij dat de bodem verder daalt door inklinking en veenoxidatie, aangezien we het grondwaterpeil laag houden voor de landbouw.” Om dat op te lossen is het goed om het maaiveld langs de binnenzijde van de dijk op te hogen. Door een duiker aan te brengen in de dijk ter hoogte van de Groote Polder, geeft Bosman aan, zorg je ervoor dat slibrijk water de polder instroomt en de kuststrook op een natuurlijke manier meegroeit met de zeespiegelstijging.

Biodiversiteit en vismigratie
Naast de waterveiligheid en het watermanagement rond voldoende zoetwater, wordt er in het project gekeken naar de mogelijkheden om de ecologie te versterken. Door het creëren van een overgangsgebied tussen zoet en zout worden de voorwaarden hersteld voor meer biodiversiteit. Daarnaast ontstaan er in de kustzone kansen om dit waar mogelijk te koppelen aan vismigratie.

Gebiedsgerichte aanpak
Wanneer de verkennende fase is afgerond kan, naar verwachting, gestart worden met het daadwerkelijk herinrichten van het gebied. Van Dijken: “Het is een hele opgave om een plan en een tijdspad te maken waar het merendeel van de inwoners en de overheden achter staan. Én waarmee we bijdragen aan de gestelde doelen. Er spelen allerlei belangen in het gebied en iedereen wil het beste voor zichzelf.” De gebiedsgerichte aanpakt helpt daar goed bij. Van Dijken: “Door gezamenlijk op te trekken werken we toe naar een adaptief uitvoeringsplan dat bijdraagt aan het verder verbeteren van de Waddenkustzone.”

Opschalen
Zoals al genoemd, maakt het kustproject Eemszijlen deel uit van het grotere programma Eems-Dollard2050. Een van de hoofddoelen binnen het programma is om de hoeveelheid slib in het Eems-Dollard estuarium terug te dringen. Van Dijken: “Slib is een groot probleem in dit specifieke deel van de Waddenzee. De hoeveelheid slib in het water zorgt ervoor dat de biodiversiteit in de Eems-Dollard hard achteruitgaat. Het bodemleven neemt zienderogen af, waterplanten groeien niet meer, er komt te weinig zuurstof in het water en dan gaat uiteindelijk ook visstand afnemen.”

Het uiteindelijke doel van het programma ED2050 is om jaarlijks 1 miljoen ton slib uit het systeem te halen. Eigenlijk doen we dat al met baggerwerkzaamheden, maar we storten het iedere keer weer terug. Binnen het project ‘Verkenning Vloed’ wordt gekeken om deze grote hoeveelheid slib niet terug te storten maar nuttig toe te passen. Bijvoorbeeld door grootschalig landbouwgronden binnendijks op te hogen of door de Dollarddijk ermee te versterken. Van Dijken: “Hiermee lossen we twee problemen op. De hoeveelheid slib uit de Eems-Dollard wordt minder, waardoor er weer meer biodiversiteit ontstaat, én we lossen een groot deel van de bodemdaling binnendijks op.”

Meer informatie over het project Eemszijlen is hier te vinden.