De CO2 uitstoot moet wereldwijd drastisch verlaagd worden, willen we binnen de 1,5-2 graden opwarming van de aarde blijven. Ook in het Waddengebied speelt deze opgave. Kijk je vandaag de dag naar de scheepsvaart in het Waddengebied dan vaart deze in de meeste gevallen nog op vervuilende fossiele brandstoffen. Het Programma Green Shipping Waddenzee brengt daar verandering in. Dit programma, dat gecoördineerd wordt door FME, is een samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en de havens in het Waddengebied om de innovaties voor CO2-neutrale en fossielvrije scheepvaart en faciliteiten in het Waddengebied te versnellen. Het programma is mede tot stand gekomen met een bijdrage van 8 miljoen uit het IKW-Waddenfonds.
Green Shipping Waddenzee
Leo van der Burg is business development manager bij FME, de ondernemersorganisatie voor de technologische industrie in Nederland, en is coördinator van het programma. Van der Burg: “Met het Programma Green Shipping Waddenzee richten we ons in verschillende projecten op het versneld terugdringen van de CO2 uitstoot voor de scheepvaart in het Waddengebied met 60% in 2030. Dat is ook in lijn met de landelijke en Europese afspraken om in 2050 CO2 neutraal te zijn.”
Emissie- en fossielvrij varen
Om die ambitie waar te maken is het nodig dat een groot deel van de Waddenvloot fossielvrij en emissieloos gaat varen. Van der Burg: “Met het programma hebben we een duidelijk en concreet plan. We richten ons op het ontwikkelen en testen van innovatieve technologieën voor emissieloos en fossielvrij varen binnen de bestaande Waddenvloot. Samen met ondernemers in het gebied kijken we naar manieren waarop dit kan. Pilots zoals we nu met de Tjalk van Joost Martijn uitvoeren spelen daarin een belangrijke rol.”
Passie voor zeilen
Joost Martijn en zijn vrouw Anna Glas-Martijn zijn beide ras ondernemers die van hun passie hun beroep hebben gemaakt. Beide zijn al vanaf kinds af aan dol op zeilen en in 2004 koopt Joost de Tjalk ‘Overwinning’. Een prachtig zeilschip van 23 meter uit 1914, waarmee hij de basis legt voor hun zeilreizen bedrijf ‘De Gouden Vloot’. Martijn: “Naast de Tjalk ‘Overwinning’ hebben we ook nog twee klippers. We verhuren de schepen en verzorgen zeilreizen voor jong en oud op de Waddenzee. We hebben twee boten, waaronder de Tjalk, in de haven van Harlingen en één in de haven van Muiden.”
Duurzaam restaureren
In 2021 bleek dat het vlak (de bodem) van de Tjalk slecht was. Het duo besloot de boot te restaureren. Daarin keken beide ook naar mogelijkheden om dat duurzaam te doen. Martijn: “We vinden duurzaam ondernemen op het Wad van groot belang in verband met de kwetsbare natuur. Nu de Tjalk gerestaureerd moet worden, hebben we meteen gekeken of we dit zo duurzaam mogelijk kunnen doen door over te stappen op een fossielvrij en emissieloos elektrisch aandrijfsysteem.”
Een zeilschip vaart natuurlijk al voor het grootste deel op duurzame windenergie, maar er zit nog een dieselgenerator in voor de momenten dat zeilen niet lukt en om de hotelfunctie van het schip te ondersteunen. Martijn: “Op jaarbasis zijn we zo’n 300 liter diesel kwijt voor de voorstuwing. Daar komt nog ca. 2000 liter diesel bij voor de verwarming in het schip en het warme water.” Dat moet anders kunnen dachten beide. Uiteindelijk kwamen ze terecht bij het Programma Green Shipping Waddenzee.
Martijn: “Samen met het team van FME zijn we gaan kijken of we ons schip als pilot konden inzetten in het programma.” Dat moest ook wel want de investering die de restauratie met zich mee brengt is hoog. Wil je het schip vervolgens fossielvrij en emissieloos maken door over te stappen op een volledig elektrisch systeem, dan is het kostenplaatje nog minstens twee keer zo hoog. Van der Burg: “Ondernemers als Joost steken hun nek uit om dergelijke innovaties te versnellen. Door zich aan te sluiten bij het Programma Green Shipping Waddenzee is het gelukt om ruim 60 duizend euro subsidie van de provincie Fryslân te krijgen.” Dat geld wordt nu gebruikt om de techniek te verfijnen en de kennis die ze opdoen te delen.
Van der Burg: “De pilot zoals we die nu met de Tjalk doen, draagt er aan bij dat we kennis opdoen over de manieren waarop je de bruine vloot kunt verduurzamen. De inzet is om de dieselmotor te vervangen door een elektromotor die zijn energie haalt uit een accupakket.” En daar zit de opgave. Martijn: “De uitdaging zit hem niet zozeer in het elektrisch varen. Die techniek is al bewezen. Waar het om gaat is het uitzoeken hoe je deze techniek het beste toepast in een klassiek schip. Hoe ga je bijvoorbeeld verwarmen? Een elektrische warmtepomp kan bijvoorbeeld al niet, aangezien deze altijd horizontaal moet staan.”
Daarnaast nemen de accu’s veel meer ruimte in beslag. Ook hierin geldt dat het een zoektocht is. Hoe past alles in de boot vanuit de gedachte om zo min mogelijk ruimte kwijt te zijn. Martijn: “Iedere vierkante meter die je gebruikt voor de techniek kun je niet meer gebruiken als ruimte voor je passagiers.”
Verbruik meten en kennis delen
Op dit moment wordt de boot verbouwd bij SRF Shipbuilding in de haven van Harlingen. Hierin wordt nu gekozen voor een 40 kW elektromotor en een accupakket van 84 kWh. De accu’s kunnen in vijf uur tijd worden opgeladen met walstroom. Daarmee is de Tjalk straks het eerste omgebouwde charterschip in Nederland (en voor zover bekend ter wereld) dat fossielvrij en emissieloos vaart. Martijn: “Zodra we in 2023 gaan varen komt het aan op de monitoring. Hoeveel energie gebruiken we precies? Is de capaciteit van het accupakket voldoende of moet deze wellicht meer zijn?” Door het precieze verbruik dit komend vaarseizoen in kaart te brengen, wordt het mogelijk om de accu’s in 2024 uit te breiden met de juiste (methanol) brandstofcel. Zo wordt de actieradius vergroot en is het accupakket niet langer afhankelijk van de walstroom. Een brandstofcel zet methanol of waterstof om in elektriciteit.
Alle informatie die de pilot oplevert is rechtstreeks beschikbaar voor iedereen. Op basis daarvan hopen de initiatiefnemers bij te dragen aan de gewenste versnelling van de energietransitie in de scheepvaart.
